,,Składka zdrowotna jest daniną uprawniającą do korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej, finansowanej ze środków publicznych. Choć ostatnia część tego zdania jest oczywiście prawdziwa, to wśród zdecydowanej większości przedsiębiorców wywołuje sarkastyczny uśmiech. Wynika to z faktu, iż praktycznie każda osoba prowadząca w Polsce działalność gospodarczą musi liczyć się z ponoszeniem wydatków na składkę zdrowotną. O ile przed nadejściem Polskiego Ładu nie stanowiła ona większego problemu, to w obecnym stanie prawnym jest tematem wielu dyskusji i często powodem bólu głowy.
Zmiana podejścia do tej wydawałoby się mało istotnej kwestii (biorąc pod uwagę obciążenia podatkowe) uległa zmianie w obliczu braku możliwości odliczania składki od podatku, jak miało to miejsce do 1 stycznia 2022 roku. Jakby tego było mało, ustawodawca zdecydował się ją skomplikować i zmienić zasady jej obliczania. W zależności od różnych czynników, takich jak forma prowadzonej działalności, forma opodatkowania czy charakter ustanowienia tytułu do świadczenia usług sposób obliczania składki zdrowotnej, a także jej wysokość będą zróżnicowane.
W świetle obecnych przepisów składkę zdrowotną musimy traktować jako „parapodatek” i uwzględniać przy liczeniu efektywnego opodatkowania naszej działalności. Aby kompleksowo omówić temat składki zdrowotnej, należy rozpatrzyć jej wysokość oraz metody obliczania przez pryzmat poszczególnych form prowadzenia działalności gospodarczej.
Jednoosobowa działalność gospodarcza (JDG)
W kontekście JDG rozpatrzyć musimy każdą z czterech form opodatkowania osobno:
- zasady ogólne (skala podatkowa)
W tym przypadku sytuacja jest wyjątkowa klarowna. Składka zdrowotna wynosi 9% dochodu, nie przysługuje prawo do jej odliczenia. W sytuacji, w której dochodu nie osiągnęliśmy za podstawę wyliczenia, przyjmuje się kwotę minimalnego wynagrodzenia. W 2022 roku wynosi ono 3010 zł, zatem minimalna składka zdrowotna wynosi 270,90 zł (3010 zł x 9%).
Wątpliwości może budzić sposób obliczania składki zdrowotnej, ponieważ ustawodawca „zaangażował” do tego aż trzy miesiące. Oznacza to, że aby wyliczyć składkę zdrowotną dla danego miesiąca, bierzemy pod uwagę dochód osiągnięty w miesiącu poprzedzającym, a składkę za dany miesiąc opłacamy w miesiącu po nim następującym. Wynika to z regulacji, która nakazuje wyliczanie dochodu na potrzeby składki zdrowotnej narastająco.
- podatek liniowy
Wysokość składki zdrowotnej dla przedsiębiorców, którzy wybrali podatek liniowy, wynosi 4,9% dochodu. W tym przypadku ustawodawca 1 lipca 2022 roku (ze skutkiem od 1 stycznia 2022 roku) wprowadził zmiany, które uprawniają do częściowego odliczenia zapłaconej składki zdrowotnej. Niestety nie od podatku, jak miało to miejsce przed zmianami (1 stycznia 2022 roku), a od podstawy opodatkowania.
Przewidziane zostało również ograniczenie w postaci limitu składki zdrowotnej, którą podatnik może odliczyć od podstawy opodatkowania – 8700 zł w skali roku. Oznacza to, że przy zarobkach rzędu 177 551 zł wyczerpiemy limit odliczenia.
- ryczałt od przychodów ewidencjonowanych
W przypadku tej formy opodatkowania przewidziane zostały diametralnie inne zasady obliczania składki zdrowotnej. Ze względu na to, że ryczałt nie przewiduje możliwości ponoszenia kosztów, nie mamy do czynienia z dochodem, w związku z czym nie możemy stosować zasad, które dotyczą skali podatkowej czy podatku liniowego. Przewidziane zostały zatem zryczałtowane kwoty składki, które zobowiązany jest zapłacić podatnik. Wysokość składki stanowi iloczyn liczby miesięcy w roku kalendarzowym podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu i procentowo określonej wysokości przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale roku poprzedniego, włącznie z wypłatami z zysku, przy czym podstawa ta jest uzależniona od wysokości uzyskiwanych przez podatnika przychodów od początku danego roku kalendarzowego.
Podobnie jak w przypadku podatku liniowego, również dla ryczałtowców przewidziana została możliwość odliczenia składki zdrowotnej od podstawy opodatkowania (przychodu). W tym przypadku limitem jest 50% zapłaconych składek zdrowotnych.
Z uwagi na fakt, że składkę zdrowotną możemy odliczyć od przychodu, a nie od podatku, oszczędność wydaje się być marginalna, choć oczywiście uzależniona jest od stawki ryczałtu oraz skali działalności gospodarczej.
- karta podatkowa
Jest to najprostsza i co do zasady najtańsza forma opodatkowania, w związku z tym ustawodawca założył, że składka zdrowotna również będzie najmniej skomplikowana. Jest ona uzależniona od wysokości minimalnego wynagrodzenia w danym roku kalendarzowym. W 2022 roku wynosi 270,90 zł (3010 zł x 9%).
Również w przypadku karty podatkowej przewidziana została możliwość odliczenia i w tym przypadku wydaje się być najbardziej korzystna. Podatnicy będą uprawieni bowiem do obniżenia podatku o 19% zapłaconej składki zdrowotnej.
Zmiana formy opodatkowania w trakcie roku, a podstawa obliczenia składki zdrowotnej
Kwestia, na którą należy zwrócić uwagę, a która może budzić pewne wątpliwości wiąże się ze zmianą formy opodatkowania w trakcie trwania roku podatkowego. Ze względu na zmiany w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych (obniżenie pierwszego progu podatkowe na skali podatkowej z 17% do 12%), ustawodawca przewidział możliwość dla osób rozliczających się w oparciu o ryczałt, zmiany formy opodatkowania na skalę podatkową w trakcie trwania roku podatkowego. Czynności tej można dokonać od 1 lipca 2022 roku, zatem pół roku podatnik składkę zdrowotną opłaca według zasad przewidzianych dla ryczałtu, a kolejne pół według zasad skali podatkowej. Pytanie w jaki sposób obliczyć składkę zdrowotną za miesiąc lipiec, skoro musimy wziąć pod uwagę dochód z czerwca, kiedy to takowego nie rozpoznawaliśmy ze względu na rozliczanie się ryczałtem. Otóż w takiej sytuacji za podstawę wyliczenia składki należałoby przyjąć wynagrodzenie minimalne. Zatem przy zmianie formy opodatkowania składka zdrowotna za lipiec powinna zostać opłacona w wysokości 270,90 zł (3010 zł x 9%).
Składka zdrowotna, a wspólnicy w spółkach
Podobnie jak w przypadku jednoosobowej działalności gospodarczej, tak i w tym przypadku najprościej będzie dokonać rozróżnienia.
- wspólnicy spółek osobowych z wyłączeniem spółki komandytowej oraz komandytowo-akcyjnej (spółka jawna, spółka cywilna, spółka partnerska)
Zakładamy, że wspólnikami są wyłącznie osoby fizyczne, ponieważ tylko one zobowiązane są do opłacania składki zdrowotnej. Każdy ze wspólników zawsze będzie miał obowiązek uiszczania składki. Jej wysokość natomiast będzie uzależniona od formy opodatkowania. Metody jej obliczania będą analogiczne do tych, które przedstawione zostały w przypadku jednoosobowej działalności gospodarczej. W związku z tym w przypadku skali podatkowej oraz podatku liniowego wysokość składki zdrowotnej uzależniona będzie od dochodu osiągniętego przez danego wspólnika (bierzemy pod uwagę udział w zysku, a nie dochody całej spółki). W przypadku wyboru ryczałtu w spółce jawnej bądź cywilnej, wysokość składki będzie uzależniona od przychodu osiągniętego w skali roku.
- spółki kapitałowe (spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, spółka akcyjna, prosta spółka akcyjna) oraz spółka komandytowa i komandytowo-akcyjna
Od 1 stycznia 2022 roku przychody otrzymywane z tytułu wykonywania obowiązków członka zarządu na mocy uchwały powołania stanowią podstawę składki zdrowotnej. Wysokość składki wynosi 9% wynagrodzenia brutto. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę, że podstawa obliczania składki zdrowotnej w przypadku członka zarządu stanowi wyjątek, ponieważ podstawę opodatkowania stanowi właśnie przychód, a nie dochód. W identycznej sytuacji są prokurenci.
W tym kontekście ciekawostkę stanowić może składka zdrowotna w przypadku członka zarządu spółdzielni mieszkaniowej. Zgodnie z objaśnieniami ZUS:
Zgłoszone do ubezpieczenia zdrowotnego powinny być osoby powołane do pełnienia funkcji za wynagrodzeniem na podstawie aktu powołania. Przez wynagrodzenie należy rozumieć przychody otrzymywane przez te osoby w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.
Pozostałe osoby, wybrane do pełnienia funkcji nie podlegają ubezpieczeniu zdrowotnemu, chyba, że na wykonywanie tych funkcji została z nimi zawarta umowa o pracę lub umowa zlecenia/o świadczenie usług.
Zgodnie z art. 49 § 2 Ustawy Prawo spółdzielcze:
Członków zarządu, w tym prezesa i jego zastępców, wybiera i odwołuje, stosownie do postanowień statutu, rada lub walne zgromadzenie.
Zatem nie mamy tutaj do czynienia z aktem powołania. W związku z tym, jeżeli członek zarządu otrzymuje wynagrodzenie określone w statucie, nie mamy do czynienia z aktem powołania ani stosunkiem pracy/zlecenia, to w opinii autora nie będzie występował obowiązek opłacania składki zdrowotnej.
Inaczej wygląda to w przypadku wspólników jednoosobowych spółek kapitałowych. Zobowiązani oni są bowiem do opłacania składki zdrowotnej stanowiącej kwotę 9% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale roku poprzedniego włącznie z wypłatami z zysku (tj. 559,89 złotych). Niezależnie od osiąganych przychodów (dochodów). W podobnej sytuacji znajdują się wspólnicy prostej spółki akcyjnej z tym, że w ich przypadku obowiązek opłacania składki wiąże się z wkładem do spółki. Jeżeli jest to wkład pieniężny bądź niepieniężny (aport), taki obowiązek nie wystąpi, natomiast w przypadku wkładu w postaci pracy bądź świadczenia usług, będą oni zobowiązani do opłacania składki zdrowotnej na takich samych zasadach jak w jednoosobowych spółkach kapitałowych.
Wspólnicy spółki komandytowej (komplementariusz i komandytariusz) są bezwzględnie obowiązani do opłacania składki zdrowotnej w wysokości 559,89 zł (taka sama metoda wyliczenia jak powyżej). Nowością może być fakt, iż od 1 stycznia 2023 roku również komplementariusz w spółce komandytowo-akcyjnej zobowiązany będzie do płacenia składki zdrowotnej na takich samych zasadach jak wspólnicy spółki komandytowej.
Co jeżeli mamy kilka rodzajów działalności?
Co do zasady podatnicy prowadzący działalność gospodarczą w różnych formach, zobowiązani są do opłacania składki zdrowotnej w każdej z nich. Wyjątek stanowi sytuacja, w której prowadzimy JDG oraz np. dwie spółki komandytowe bądź spółkę komandytową i jednoosobową spółkę z o.o. W tym przypadku podatnik zobowiązany jest płacić składkę zdrowotną z poziomu JDG i tylko jednej spółki komandytowej lub jednoosobowej spółki z o.o., niezależnie od ich ilości. Jeżeli jednak JDG by nie występowało, a podatnik byłby wyłącznie wspólnikiem kilku spółek, np. dwóch spółek komandytowych oraz jednoosobowej spółki z o.o., byłby zobowiązany do opłacania składki za każdą z nich. Powyższa sytuacja dotyczy również prostej spółki akcyjnej oraz spółki komandytowo-akcyjnej (od 2023 roku). W wyjątkowej sytuacji znajdują się również podatnicy, którzy prowadzą kilka działalności gospodarczych na ryczałcie (np. JDG oraz spółka jawna). Podstawą do wyliczenia składki zdrowotnej będzie bowiem suma przychodów z działalności opodatkowanych ryczałtem. W takiej sytuacji, należy opłacić jedną składkę zdrowotną, wyliczoną jednak od sumy przychodów ze wszystkich działalności. W praktyce oznacza to, że niezależnie od ilości działalności w których jesteśmy opodatkowani ryczałtem, wysokość składki zdrowotnej nie przekroczy 12 093,72 zł w skali roku.
Jak widać konfiguracji w przypadku składki zdrowotnej jest wiele, a na pewno praktyka pokaże, że są sytuacje, których ustawodawca nie przewidział. Niewątpliwe nowe regulacje stoją w sprzeczności z zasadą, iż prawo powinno być jasne i zrozumiałe dla wszystkich. Nie pierwszy i nieostatni raz mamy do czynienia z wprowadzaniem przepisów, których zrozumienie i zastosowanie stanowi wyzwanie dla osób, które zobligowane są je stosować.
