Potrącenia z wynagrodzenia za pracę
W celu określenia kwot, jakie pracodawca zobowiązany jest odliczyć z wynagrodzenia pracownika powstał katalog dopuszczalnych potrąceń. Pracodawca może potrącić kwoty nadpłacone wynikające z absencji pracownika, za którą nie przysługiwało mu wynagrodzenie. Warunkiem koniecznym w tej sytuacji jest to, aby potrącenie nastąpiło w terminie najbliższej płatności. Chcąc zrealizować odliczenie w terminie późniejszym wymagane będzie otrzymanie pisemnej zgody pracownika.
Natomiast w przypadku, gdy nadpłata powstała w wyniku błędu lub pomyłki pracodawcy, potrącenie nadpłaconego wynagrodzenia będzie możliwe tylko za wyraźną zgodą pracownika. W razie jej braku, pracodawca może jedynie dochodzić zwrotu nadpłaty drogą sądową opierając się na przepisach dotyczących bezpodstawnego wzbogacenia się.
Odliczenia z kwot netto wynagrodzenia można pogrupować na dwa zespoły: odliczenia dobrowolne, wymagające zgody pracownika oraz ustawowe, które można realizować bez zgody dłużnika. Do tych drugich zaliczamy:
- sumy pobierane na podstawie tytułów wykonawczych na pokrycie alimentów,
- sumy pobierane na podstawie tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności innych niż alimentacyjne (np. mandaty, zobowiązania kredytowe),
- zadatki pieniężne powierzone zatrudnionemu,
- kary finansowe nałożone na pracowników (m.in. za wykroczenia wynikające z nieprzestrzegania reguł i zasad bhp).
Kodeks pracy wyznacza również kolejność w jakiej potrąceń należy dokonywać. W pierwszej kolejności należy potrącać należności alimentacyjne. Później odliczeniu podlegają inne tytuły wykonawcze, inne niż alimenty, zadatki, a na końcu kary finansowe.
Granice kwot, które pracodawca może potrącić z wynagrodzenia netto pracownika zależne są od rodzaju potrącenia. W kwestii alimentów ochrona obejmuje 2/5 wynagrodzenia, zatem dopuszczalna wysokość potrącenia wynosi 3/5 wynagrodzenia. Odliczenie takie jest możliwe nawet w sytuacji, gdy pracownik otrzymuje wynagrodzenie minimalne. W przypadku egzekucji tytułów wykonawczych innych niż alimentacyjne odliczenie może obejmować co najwyżej 50% wynagrodzenia, ze wskazaniem, że ochronie podlega kwota netto wynagrodzenia minimalnego. Kwota wolna od potrąceń w razie zadatków pieniężnych stanowi 75% minimalnego wynagrodzenia, a przy karach finansowych – 90% minimalnego wynagrodzenia.
Zbieg różnych tytułów do potrąceń
Zdarza się, że dochodzi do zbiegu różnych tytułów do potrąceń. W takim przypadku limitem odliczeń tytułów wykonawczych innych niż alimenty oraz zadatków pieniężnych jest równowartość ½ wynagrodzenia. Natomiast przy zbiegu tytułów alimentacyjnych i niealimentacyjnych oraz zadatków pieniężnych limit stanowi równowartość 3/5 wynagrodzenia.
W razie odliczeń dobrowolnych kwotę wolną od potrąceń stanowi minimalne wynagrodzenie (jeżeli obejmuje należności na rzecz pracodawcy) lub 80% minimalnego wynagrodzenia (dotyczy należności na rzecz innych podmiotów niż pracodawca).
Podstawę jakichkolwiek potrąceń stanowi wynagrodzenie w kwocie netto. Jeżeli chodzi o ustalenie tej kwoty dla konkretnego pracownika to brane są pod uwagę indywidualne uwarunkowania podatkowe. Obejmują one kwotę kosztów uzyskania przychodów oraz stosowanie lub nie tzw. ulg podatkowych.
Potrącenia z wynagrodzenia z umów cywilno-prawnych
Wynagrodzenie pracowników jest chronione Kodeksem pracy poprzez utworzenie zamkniętego katalogu potrąceń i ustalenie kwot wolnych od zajęć. Odmiennie prezentuje się sprawa potrąceń z wynagrodzenia wypłacanego z tytułu umów cywilno-prawnych (np. umowa zlecenia). W przypadku wystąpienia tytułów egzekucyjnych, wynagrodzenie to nie podlega ochronie. Możliwe jest więc potrącanie wynagrodzenia w pełnej wysokości, a następnie przekazywanie go odpowiedniemu organowi do chwili spłacenia całości długu.
Odstępstwem od reguły jest sytuacja, gdy dochody uzyskiwane z umów cywilno-prawnych stanowią jedyne źródło utrzymania osoby zadłużonej. Nie można wtedy pozbawić takiej osoby wynagrodzenia w pełnej wysokości. Jednakże, aby podlegało ono ochronie muszą zostać spełnione konkretne warunki:
- wynagrodzenie z umowy cywilno-prawnej powinno być świadczeniem cyklicznym, wypłacanym regularnie w określonych odstępach czasy,
- charakter umowy powinien być odnawialny,
- wynagrodzenie powinno być jedynym źródłem utrzymania dłużnika.
W takich sytuacjach stosuje się dokładnie te same zasady, które reguluje Kodeks pracy wobec potrąceń z wynagrodzeń pracowniczych. W przypadku nieprzepracowania pełnego miesiąca kwoty wolne od potrąceń zleceniobiorcy podlegają proporcjonalnemu obniżeniu (tak jak przy zatrudnieniu na niepełny etat).
Podsumowując, pracodawca nie ma możliwości potrącenia z wynagrodzenia pracownika wyższej kwoty niż uwarunkowana przepisami Kodeksu pracy. Należy dodać, iż w sytuacji zakończenia trwania stosunku pracy pracodawca zobowiązany jest do zawarcia informacji na temat dokonywanych potrąceń w świadectwie pracy pracownika.
