Obowiązek ubezpieczeń społecznych

Wśród składek na ubezpieczenia społeczne wyróżnia się:

– składkę na ubezpieczenie emerytalne;

– składkę na ubezpieczenie rentowe;

– składkę na ubezpieczenie chorobowe;

– składkę na ubezpieczenie wypadkowe.

Co istotne, składka na ubezpieczenie zdrowotne nie zalicza się do grupy składek na ubezpieczenia społeczne. Innymi słowy – nie zalicza się ona do tzw. składek ZUS.

Podmioty obowiązkowo podlegające ubezpieczeniom: emerytalnemu i rentowemu zostały określone w art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z jego treścią, obowiązkowi temu podlegają m.in. pracownicy, zleceniobiorcy, a także osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą i osoby z nimi współpracujące.

Osoby podlegające obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu, obowiązkowo podlegają również ubezpieczeniu wypadkowemu.

Ubezpieczenie chorobowe natomiast jest obligatoryjne w przypadku podmiotów wskazanych w ustawie: pracownicy, członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych, a także osoby odbywające służbę zastępczą. Prowadzący własną działalność gospodarczą nie podlegają więc obowiązkowi opłacania składek na ubezpieczenie chorobowe. W ich przypadku jest ono dobrowolne – przedsiębiorca powinien wówczas złożyć wniosek o objęcie go ubezpieczeniem chorobowym. Jednakże możliwość taka istnieje wyłącznie wówczas, gdy przedsiębiorca podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu.

Warunki istnienia obowiązku ubezpieczenia

Co do zasady obowiązek podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu trwa od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności (analogicznie jej wznowienie) do dnia zaprzestania jej wykonywania (w tym również zawieszenia działalności). Wyjątek w tym zakresie został przewidziany w stosunku do zawieszenia działalności z uwagi na sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem, po spełnieniu warunków określonych w art. 36aa ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych – w tym przypadku obowiązek nie ustaje pomimo zawieszenia działalności.

Natomiast okres objęcia przedsiębiorcy ubezpieczeniem chorobowym trwa od dnia wskazanego we wniosku o objęcie tym ubezpieczeniem (nie może to być jednak dzień wcześniejszy niż dzień złożenia wniosku) do:

1) dnia wskazanego we wniosku o wyłączenie z ubezpieczenia (nie może to być jednak dzień wcześniejszy niż dzień zgłoszenia wniosku);

2) ostatniego dnia miesiąca poprzedzającego miesiąc, za który nie opłacono w terminie składki należnej na ubezpieczenie;

3) dnia ustania tytułu podlegania ubezpieczeniu (np. zaprzestanie wykonywania działalności).

Ustawodawca, w celu ułatwienia prowadzenia działalności przedsiębiorcom, przewidział możliwość niepłacenia składek przez określony czas (tzw. ulga na start), bądź obniżenie wysokości uiszczanych składek (mały ZUS i mały ZUS plus). Możliwości te nie odnoszą się do składki na ubezpieczenie zdrowotne – od momentu rozpoczęcia prowadzenia działalności powinna ona być opłacana w pełnej wysokości.

Ulga na start

Przedsiębiorca, który podejmuje działalność po raz pierwszy albo podejmuje ją ponownie po upływie co najmniej 60 miesięcy od dnia jej ostatniego zawieszenia lub zakończenia, nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym (emerytalne, rentowe, wypadkowe, chorobowe – w przypadku zgłoszenia się do niego) przez okres 6 miesięcy od dnia podjęcia pozarolniczej działalności gospodarczej. Przyjmuje się, że w przypadku rozpoczęcia prowadzenia działalności w trakcie miesiąca, sześciomiesięczny termin jest liczony od początku kolejnego miesiąca.

Istotnym jest by działalność ta nie była wykonywana na rzecz byłego pracodawcy, na rzecz którego przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej w bieżącym lub w poprzednim roku kalendarzowym przedsiębiorca wykonywał w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności. Przy czym zastrzeżenie to odnosi się do czynności faktycznie wykonywanych przez daną osobę, a nie wszystkich potencjalnych czynności, które może wykonywać pracownik na danym stanowisku (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2010 r., I UK 323/09). Zatem w przypadku, gdy działalność będzie prowadzona na rzecz byłego pracodawcy, lecz będzie ona obejmowała odmienny zakres czynności niż czynności faktycznie wykonywane w ramach uprzedniego stosunku pracy, wówczas przedsiębiorca nadal będzie uprawniony do skorzystania z ulgi na start.

Przepisy prawa dopuszczają możliwość rezygnacji z ulgi na start przez dokonanie zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych.

Z ulgi na start nie może skorzystać przedsiębiorca, którzy przed rozpoczęciem prowadzenia działalności gospodarczej przez okres co najmniej 3 lat podlegał ubezpieczeniom społecznym dla rolników i podlega im również w okresie prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej.

Mały ZUS

Po upływie sześciomiesięcznego okresu ulgi na start, przedsiębiorca może opłacać ZUS według preferencyjnych stawek (tzw. mały ZUS). Możliwość taka występuje również w przypadku wcześniejszej rezygnacji z ulgi na start, jak również w momencie rozpoczęcia prowadzenia działalności (gdy przedsiębiorca nie zamierza korzystać z ulgi na start). Warunkiem uniemożliwiającym skorzystanie z małego ZUSu jest prowadzenie w okresie ostatnich 60 miesięcy innej działalności gospodarczej (zastrzeżenie to odnosi się do rozpoczynających prowadzenie działalności).

Konstrukcja małego ZUSu wygląda następująco: w okresie 24 miesięcy od wystąpienia któregoś ze zdarzeń, o których była mowa powyżej, przedsiębiorca opłaca składki w zadeklarowanej przez siebie wysokości. Jednakże zadeklarowana wysokość składek nie może być niższa niż 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia (aktualnie minimalna wartość składek, w tym również składki na ubezpieczenie chorobowe, wynosi 903 zł).

W przypadku wykonywania działalności na rzecz byłego pracodawcy występuje zakaz opłacania składek według preferencyjnych stawek. Analogicznie, jak w przypadku ulgi na start, odnosi się to do zakresu czynności wykonywanych w ramach własnej działalności i zakresu czynności wykonywanych w ramach stosunku pracy w roku bieżącym lub poprzedzającym.

Mały ZUS plus

Po upływie okresu, w którym dopuszczalne jest korzystanie z małego ZUSu, przedsiębiorca jest uprawniony do preferencyjnego opłacania składek w ramach tzw. małego ZUSu plus.

W tym przypadku przedsiębiorca opłaca składki proporcjonalnie do uzyskiwanych przez niego miesięcznych dochodów przez okres 36 miesięcy. Do okresu tego wlicza się okres korzystania z małego ZUSu. Wysokość składek w tym modelu nie może przekroczyć 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia na dany rok kalendarzowy i nie może być niższa niż 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w styczniu danego roku.

Warunkiem umożliwiającym opłacanie składek w opisany sposób jest osiągnięcie w poprzedzającym roku kalendarzowym przychodów nieprzekraczających kwoty 120 000 zł. W przypadku,w którym działalność w poprzednim roku kalendarzowym była prowadzona przez część roku, wówczas maksymalna kwota przychodów jest ustalana proporcjonalnie do okresu prowadzenia działalności w roku poprzedzającym.

Skorzystanie z małego ZUSu plus uniemożliwia:

– rozliczanie się w poprzednim roku kalendarzowym w formie karty podatkowej oraz korzystanie ze zwolnienia sprzedaży od podatku od towarów i usług (warunki te muszą zostać spełnione łącznie);

– możliwość skorzystania przez przedsiębiorcę z małego ZUSu;

– prowadzenie działalności gospodarczej w poprzednim roku przez okres krótszy niż 60 dni;

– wykonywanie działalności na rzecz byłego pracodawcy (jeśli wykonywane czynności odpowiadają czynnościom wykonywanym w ramach uprzedniego stosunku pracy w roku bieżącym lub poprzedzającym);

– korzystanie z małego ZUSu plus przez okres 36 miesięcy w ciągu ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej.

O czym warto pamiętać płacąc niższe składki (lub nie płacąc ich w ogóle)?

Możliwość niepłacenia lub uiszczania niższych składek ZUS niewątpliwie stanowi ułatwienie dla początkujących przedsiębiorców. Należy jednak pamiętać o potencjalnych negatywnych konsekwencjach w zakresie świadczeń przysługujących z tytułu ubezpieczeń społecznych. W okresie korzystania z ulgi na start przedsiębiorca nie jest uprawniony do korzystania ze świadczeń w ramach żadnego z ubezpieczeń (w praktyce najczęściej będzie to ubezpieczenie chorobowe lub wypadkowe). Okres ten nie zalicza się również do okresu składkowego uwzględnianego przy ustalaniu wysokości świadczeń z  tytułu ubezpieczenia emerytalnego lub rentowego. Natomiast w przypadku małego ZUSu bądź małego ZUSu plus opłacane składki są niższe. W konsekwencji ewentualne świadczenia wypłacane z tytułu ubezpieczenia również zostaną proporcjonalnie obniżone.