Osoby fizyczne, jeżeli mają miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, podlegają obowiązkowi podatkowemu od całości swoich dochodów bez względu na miejsce położenia źródeł przychodów (tzw. nieograniczony obowiązek podatkowy). Jeżeli więc osoba fizyczna ma miejsce zamieszkania w Polsce, to podlega tutaj opodatkowaniu od całości swoich dochodów, bez względu na to, gdzie te dochody uzyskiwała. W swoim zeznaniu rocznym powinna wykazać zarówno dochody uzyskane w Polsce, jak i te uzyskane w innych państwach
Osoby fizyczne, jeżeli nie mają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej miejsca zamieszkania, podlegają obowiązkowi podatkowemu tylko od dochodów (przychodów) osiąganych na terytorium RP (art. 3 ust. 2a ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych). Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych za osobę mającą miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej uważa osobę fizyczną, która:
1) posiada na terytorium RP centrum interesów osobistych lub gospodarczych (ośrodek interesów życiowych) lub
2) przebywa na terytorium RP dłużej niż 183 dni w roku podatkowym.
Zgodnie z tym przepisem cudzoziemiec będzie podlegał w Polsce nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu, jeżeli w Polsce posiada ośrodek interesów życiowych lub przebywa na terenie naszego kraju dłużej niż 183 dni w roku podatkowym. Spójnik „lub” między tymi warunkami oznacza, że wystarczy spełnienie jednego z nich, by zostać uznanym za osobę mieszkającą w Polsce.
Ośrodkiem interesów życiowych będzie Polska, jeśli przede wszystkim osoba mieszka wraz z rodziną (małżonek, dzieci) w Polsce. Gdyby miejsce zamieszkania najbliższej rodziny nie było kryterium rozstrzygającym (bo np. osoba jest stanu wolnego), wówczas bierze się pod uwagę stosunki rodzinne i towarzyskie, zatrudnienie, działalność polityczną, kulturalną i wszelką inną, miejsce działalności gospodarczej i miejsce, z którego osoba zarządza swoim majątkiem. Drugi z warunków zawartych w przepisie stanowi, że osoba ma miejsce zamieszkania w Polsce, jeżeli przebywa na terenie kraju dłużej niż 183 dni w roku podatkowym. Warto zwrócić uwagę, że nie musi to być pobyt nieprzerwany. Aby ustalić, czy podatnik posiada nieograniczony obowiązek podatkowy w Polsce, należy zliczyć dni, w których przebywał na terenie kraju.
W przypadku gdy osoba fizyczna ma miejsce zamieszkania w obu krajach (w myśl przepisów podatkowych tych krajów), mamy do czynienia z tak zwanym konfliktem rezydencji, który należy rozstrzygnąć zgodnie z zapisami stosownej umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania. Niedopuszczalne byłoby przyjęcie, że osoba za ten sam okres może być uważana za rezydenta obu państw – prowadziłoby to bowiem do sytuacji, że jedno i drugie państwo miałoby prawo opodatkować tę osobę od całości dochodów, czego efektem byłoby jej podwójne opodatkowanie. Tak więc w razie konfliktu rezydencji należy rozstrzygnąć ten konflikt na podstawie właściwej umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania.
Zgodnie z umowami podatnik może być rezydentem tylko w jednym kraju i tylko w jednym kraju może podlegać opodatkowaniu od całości swoich dochodów. Nierezydentem natomiast można być w tylu krajach, w ilu uzyskiwało się dochody.
Przed chwilą wspomnieliśmy, że zgodnie z ustawą o podatku dochodowym od osób fizycznych podatnicy, którzy mają miejsce zamieszkania w Polsce, podlegają w Polsce opodatkowaniu od całości swoich dochodów, także tych uzyskanych za granicą. Jednak dochody takie podlegać mogą również opodatkowaniu w kraju, w którym są uzyskiwane. W sytuacji kiedy na dochód lub majątek uzyskiwane z tego samego tytułu przez tego samego podatnika w tym samym okresie nałożone zostają takie same lub podobne podatki przez dwa państwa, mamy do czynienia z podwójnym opodatkowaniem. Zjawiska takie są oczywiście bardzo szkodliwe, stąd zainteresowane państwa stosują środki, które mają za zadanie zapobiegać powstawaniu tego typu zjawisk lub niwelować ich skutki. Środki te znajdują się w dwustronnych umowach o unikaniu podwójnego opodatkowania. Zasady zawarte w umowach o unikaniu podwójnego opodatkowania rozstrzygają, w jaki sposób należy opodatkować dochód lub majątek, które osoba mająca miejsce zamieszkania lub siedzibę w jednym państwie osiąga w drugim umawiającym się państwie.
Podsumowując niniejsze rozważania, należy wspomnieć, że kluczowym aspektem w ustaleniu miejsca zamieszkania- a co za tym idzie- rezydencji podatkowej cudzoziemca jest bezpośrednio jego oświadczenie. Pracodawca nie ma obowiązku zebrania obszernego wywiadu w tym zakresie, wystarczającym jest pobranie od osoby nowozatrudnionej jej adresu, w którym wskazuje kraj swojego miejsca zamieszkania i zawarcie go w dokumencie jakim jest np. podpisana umowa o pracę.
