Czym jest kara umowna?
Przepisy o karze umownej możemy znaleźć w kodeksie cywilnym, który w art. 483 § 1 definiuje czym ona jest:
Można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna).
Jak wynika z powyższego, kara umowna to sankcja finansowa za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy. I choć przywołany przepis wskazuje, że kara umowna jest naprawieniem szkody, to osoba, która jej dochodzi, nie ma obowiązku wykazania, że taką szkodę poniosła. Dla możliwości żądania kary wystarczającym jest wykazanie, że druga strona nie zrealizowała swoich obowiązków lub też zrealizowała je nieprawidłowo. Nie możemy jednak traktować kary umownej jako zamiennika dla wykonania obowiązków – jak stanowi kodeks cywilny, dłużnik nie może zwolnić się z nałożonych na niego zobowiązań przez zapłatę kary umownej. To zaś oznacza, że wierzyciel może dochodzić zarówno zapłaty kary, jak i wykonania umowy w prawidłowy, wcześniej ustalony sposób.
Kiedy możliwe jest zastrzeżenie kary umownej?
Ustawodawca zastrzegł, że taką sankcję można zastosować przy zachowaniu określonych zasad. Najważniejszą – i jednocześnie najczęściej pomijaną – jest odpowiedni rodzaj zobowiązania, które zostają zabezpieczone. Przepisy pozwalają na wpisanie kary umownej w sytuacji, gdy dłużnik ma do wykonania obowiązek niezwiązany z pieniędzmi (czyli, prościej mówiąc, nie musi płacić). Przykładowo więc karę możemy nałożyć za brak dostarczenia towaru w terminie czy niepoinformowanie o zmianie adresu, ale już nie za brak płatności wynagrodzenia w terminie.
Obok powyższego, należy również pamiętać, że kara umowna powinna być nałożona za takie naruszenia umowy, za które dłużnik faktycznie odpowiada. Jak podkreśla się w orzecznictwie, za zbyt daleko idące uznać należy żądanie zapłaty w sytuacji, gdy zobowiązany nie miał wpływu na niewykonanie swoich obowiązków (np. w związku z wypadkiem).
Nie można również zapominać, że kara umowna powinna dotyczyć konkretnego naruszenia. Aby możliwe było w późniejszym czasie jej dochodzenie, strony muszą najpierw uwzględnić ją w swojej umowie na wypadek określonych sytuacji.
O czym należy pamiętać przy zastrzeganiu kary umownej?
Aby uniknąć potencjalnych problemów przy egzekucji kary umownej, należy wcześniej zadbać o kilka kwestii:
- wysokość kary powinna być określona w umowie w sposób, który nie wzbudza wątpliwości stron. To oznacza, że koniecznie musimy wskazać albo na zryczałtowaną wysokość kary (np. 50.000 zł za naruszenie), albo poprzez opisanie mechanizmu jej wyliczania (np. 0,5% kwoty ustalonego przez strony wynagrodzenia za każdy dzień opóźnienia, nie więcej jednak niż 30% takiego wynagrodzenia);
- kara nie powinna być nadmiernie wysoka. Chodzi tu o sytuacje, w których kara została ustalona na takim poziomie, że w innym przypadku, przy podobnych okolicznościach, uznany byłby on za wygórowany (np. obowiązek zapłaty kary umownej w wysokości 80% wynagrodzenia za jeden dzień opóźnienia w dostawie towaru). Przepisy kodeksu cywilnego przewidują bowiem, że dłużnik może żądać zmniejszenia kary w sytuacji, gdy ta jest rażąco wygórowana (może to być przedmiotem sporu sądowego);
- jeśli w wyniku danego naruszenia występuje jakakolwiek szansa na powstanie szkody materialnej, warto wpisać do umowy zastrzeżenie, że oprócz kary umownej, wierzyciel ma prawo dochodzić od dłużnika również odszkodowania w kwocie ponad wartość kary. Co ważne, kara umowna wyłącza możliwość żądania odszkodowania, chyba że strony ustalą inaczej w umowie (lub taka możliwość wynika z przepisów – co jednak jest niezwykle rzadkie). Jeśli więc wcześniej nie zadbamy o takie postanowienie, maksymalna kwota, którą będziemy mogli uzyskać, to kwota wpisanej kary umownej.
Nieprawidłowe zastosowanie kary umownej może spowodować brak możliwości jej egzekwowania. Warto więc wcześniej skonsultować odpowiednie postanowienia z doświadczonym prawnikiem – tak, aby nie popełnić kosztownego błędu.
